BALCILAR BARAJI VE KÖYCEĞİZ-GÖKOVA SULAMASI PROJESİ

BALCILAR BARAJI VE KÖYCEĞİZ-GÖKOVA SULAMASI PROJESİ

DR.EŞREF ATABEY

Jeoloji Yüksek Mühendisi 

DSİ 21. Bölge (Aydın) Müdürlüğü tarafından Muğla ili Köyceğiz ilçesi sınırları içerisinde Boğa Deresi üzerinde sulama ve enerji amaçlı Balcılar Barajı, hidroelektrik santralleri ve sulama projesinin yapılması planlanmaktadır. 

Bir önceki yazımda inşası devam eden Dalaman, Ortaca, Dalyan sulama projesinden bahsetmiştim. Köyceğiz, Karaböğürtlen, Gökova sulama projesiyle birlikte bu alanlarda en azından şimdilik tarımsal faaliyetlerin sürdürüleceğini, geniş kapsamlı turizm gelişim projelerine yer verilmeyeceği sonucunu çıkartabiliriz. Öncelikle projenin amacına ulaşması için tarım teşvik edilmeli ve desteklenmeli, tarımla uğraşanların refahı arttırılmalıdır. Aksi takdirde bu sulama yatırımlarının bir anlamı olmayacaktır.

Bu yazıda, Balcılar Barajı, Köyceğiz, Karaböğürtlen, Gökova arası sulama projesi ile Namnam Çayı tersip bendlerinden söz edeceğim.

Balcılar Barajı, Hidroelektrik Santralleri ve Sulama projesi kapsamında ihtiyaç duyulan malzemelerin temini amacıyla 2 adet Kaya Ocağı, 2 adet Kum-Çakıl Ocağı, Kırma-Eleme-Yıkama Tesisi ve Beton Santrali Tesisi yapılacağı, Proje kapsamında toplam 17 hektar Kaya Ocağı, toplam 41 hektar Kum-Çakıl Ocağı işletilmesi planlandığı, 

Proje kapsamında işletilecek olan malzeme ocaklarının toplam işletme alanı 58 hektar, 25 hektarın üzerinde olduğu, 

Balcılar Barajı, Hidroelektrik Santralleri ve Sulama ünitelerinin 5 yılda inşasının tamamlanması planlandığı, 

Bölgede yer alan tarım arazileri sulu tarıma açılacak ve yetersiz sulanan sahalara yeterli sulama suyu temin edileceği, 

Balcılar Barajı Boğa Deresi üzerinde inşa edileceği, 

Ayrıca proje kapsamında Namnam Çayı’ndan da Balcılar Barajı’na su aktarılacağı, 

Su aktarma işlemi sırasında Namnam Çayı üzerinde yer alan Namnam HES Projesi kuyruk suyu su alma yapısı ile alınarak açık kanala ve tünel yapısı ile yükleme havuzuna oradan da cebri boru ile Balcılar-1 HES alanına iletileceği belirtilerek, 

Balcılar-I HES’te elektrik üretiminden sonra, suyun Balcılar Barajı rezervuar alanına aktarılacağı, 

Bu bağlamda hem baraj rezervuarına su aktarılması hem de elektrik üretilmesi sağlanacağı, 

Boğa Deresi üzerinde 206.6 m talveg kotunda silindirle sıkıştırılmış beton baraj olarak planlandığı, 

Köyceğiz, Karaböğürtlen, Gökova arası sulamada 26.5 km ana boru kullanılacağı ve projenin amacı tarımsal üretimi ve tarımla uğraşanların refahını arttırmak için barajın yapıldığından söz edilmektedir.

 

Balcılar Barajı deprem riski altındadır

 

• Balcılar Barajı tam Muğla Fayı ile Gökova Fayı kesişim noktasında bulunmaktadır. Baraj aksı Gökova Fayının doğu ucu uzantısı üzerindedir. MTA’ya göre bu fayların 6.5 büyüklüğünde deprem üretecek potansiyeli olduğu belirtilmiştir. 22 Kasım 2017 Balcılar Mahallesi 3 km kuzeyindeki Arıcılar Mahallesinde MW=5.0 büyüklüğünde ve 5-10 km derinliğindeki, 25 Kasım 2017’de 5.3 büyüklüğünde ve derinliği 4-10 km Balcılar Mahallesi 4 km kuzeyindeki Kavakçalı Mahallesi’nde olan deprem Muğla Fayı ile Ula-Gökova-Ören fayı kesişme noktasında meydana gelmiştir. Muğla Fayı, 6.48 büyüklüğünde deprem üretebilir.

• Balcılar Mahallesi 6.5 büyüklüğünde deprem üretebilecek aktif fayların üzerinde ve baraj aksı hemen önünde yer aldığından büyük risk bulunmaktadır. Olası büyüklükteki depremde bent yıkılması ve su taşkını olabilecektir. 

 

 

 

 

 

Köyceğiz-Karaböğürtlen-Gökova sulaması tehlikede

 

Balcılar Barajı ile Köyceğiz, Karaböğürtlen, Gökova sulaması henüz planlama aşamasındadır. Ne zaman başlanacağı ve tamamlanacağı belirsizliğini korumaktadır. Eğer Köyceğiz’de yapılaşma denetim altına alınmaz, sulanacak araziler giderek yapılaşmaya açılırsa ve aşağıda belirttiğim bazı nedenlerden dolayı Köyceğiz-Gökova sulama projesi ne yazık ki kısa sürede işlevini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalacaktır. Köyceğiz sulaması için bir değerlendirme yapacak olursak;

 

• Köyceğiz-Gökova sulama sistemi bundan 40-50 yıl önce gerçekleşmiş olsaydı bir anlamı olurdu. Geldiğimiz aşamada artık toprakla uğraşacak genç nüfus kalmamış ya da çok azdır. Topraktan yetişen ürün de geçimi sağlayamaz noktaya gelmiştir. Sulanması planlanan Köyceğiz Ovasında genellikle emeklilerin ağırlıklı olduğu ve tarımsal amaçlı üretim yapmayan, hobi amaçlı tarımsal faaliyetler bulunmaktadır. Üretime yönelik faaliyetler zeytincilik ve narenciyedir. 

 

• ADNKS göre Köyceğiz 2021 yılı nüfusu 38.425 kişi olup, bir önceki yıla göre 444, son on yılda 5.900 kişi artmış. Bu nüfus artışı sonucunda konut ihtiyacı doğmakta ve ilçede yapılaşma artmaktadır. Sulanacak tarım alanları giderek daralmaktadır.

 

• Hızlı nüfus artışı ve turizm yatırımları adı altında tarla ve parsel bazında satışlarda artış olmakta ve topraklar el değiştirmekte; tarımsal faaliyetler azalmaktadır.

 

• Tarımsal girdi maliyetlerinin artmasına bağlı, üründe yeterince gelir sağlanmayınca bu durum beraberinde tarımdan kopmayı, tarımsal faaliyetlerin azalmasına, toprakların elden çıkarılmasına yol açmakta, ova yapılaşmaya açılmakta sulanacak alan giderek daralmaktadır.

 

• Bundan 150 yıl önce elde edilen toprakların mülkiyeti bölüşüme uğramakta, hisselere ayrılmakta, tarımsal faaliyet çok dar alanlara indirgendiğinden tarım yapılamaz duruma gelmekte ve çaresiz topraklar elden çıkarılmaktadır. Haritada görüldüğü üzere Köyceğiz-Gökova arasında sulanacak alanların (yeşil alanlar), dar alanlar olduğu görülmektedir. 

 

• En önemli nedenler arasında tüm Türkiye genelinde olduğu üzere, tarımda çalışanların işgücünde kayıpların olması ve sayısının giderek azalmasıdır. Tarımda çalışanların yaş ortalamaları 40 yaş üzeri, genelde yeterince iş gücü olmayan, üretemeyecek 60 yaşlar ve üzeridir. Genç nesil eğitim, şehirlerin cazibesi, tarımsal gelirin yeterince olmaması, gelecek kaygısı gibi nedenlerle topraktan kopmuştur. 

Bodrum’a içme suyu temini

 

Bir diğer konu Bodrum’a içme suyu temini sorunu. Muğla ili kuzeyinde kalan bölümü yer altı suları yönüyle yetersiz olup, özellikle Bodrum’da su sorunu yaşanmaktadır. Balcılar Barajı Bodrum’un su ihtiyacını karşılamak için 13 yıl öncesinden planlanmıştır. Belki 1993 yılında hazırlanan Namnam Çayı ve Dalaman Çayı’ndan Bodrum’a içme suyu temini projesi yeniden gündeme gelebilir. İklim değişikliği ve su kıtlığı nedeniyle, içme suyu ihtiyacına paralel olarak, tarımsal çeşitlilikte değişikliğe ve sulama suyunda daralmaya gidilebilir.

 

Olaya bütünsel bakıldığında, toprağı sulayacağız verimi artacaktır demeden çok toprağı işleyecek nüfusu ve tarımsal gelirin ne olacağının da planlanması gerekiyor.

Bir önceki yazımda bahsetmiş olduğum,  2011 yılında hizmete giren Akköprü Barajının kurulma amaçlarından biri Dalaman ve Ortaca ovalarını sulamasıdır. Aradan geçen 11 yıldan bu yana Akköprü Barajı sulama sistemi hala kurulamamıştır. Arazi sahipleri sulamayı eski toprak kanal vasıtasıyla ilkel biçimde yapmaktadırlar. Ortada bu gerçeklik duruyorken, büyük mali kaynak gerektiren Balcılar Barajı sulama sisteminden bahsedilmesine kuşkuyla yaklaşılmaktadır.

Köyceğiz-Gökova sulama sistemi işlevini kısa sürede kaybetme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

NAMNAM ÇAYI TERSİP BENDLERİ 

Namnam Çayı üzerinde, taşkınları önlemek için bir dizi Tersip bendleri yapılmıştır. Balcılar, Oyru, Kıyra ve Karabörtlen Mahalleleri ile 6 Bin 170 dekar tarım arazisi taşkınlardan korunacağı belirtilmektedir. Tersip bendinin gövde ve düşüş havuzu bulunmaktadır. Tersip bendi, suyu süzücü ve taşınan materyali tutan ve çökelten bariyerlerdir.

 

Taşkınları önlemek amacıyla yapılan Namnam Çayı üzerinde inşa edilen tersip bendlerinin işlevini yerine getirmesi konusunda kuşkular bulunmaktadır. Bu şekilde bir dizi bendlerle suyun doğal akışını değiştirmek çözüm olmadığı gibi, ekolojik dengeyi de bozacaktır.

• Bu bendlerin her biri küçük birer barajdır. Bent gerisinde biriken su kütlesinin biyolojik oksijen ihtiyacı yeterince olmazsa su kokuşmaya başlar. 
• Mevcut haliyle bend gerisi zaten suyla dolan bu yapıların, yağışlarda fazla suyun enerjisini 

düşürmeyeceği  ve taşınan materyali tutmayacağı aşikardır. Yağışla gelen fazla su doğrudan bendden aşarak taşkınlara yol açabilir.

• Suyun toprağa yayılışı ve süzülüşü engellenecektir. 
• Ötrofikasyona yol açar, alg patlamaları olur.
• Set gerisi kısa sürede sedimentle/çamurla dolacaktır.
• Metan gazı oluşmaya başlar.
• Tersip bendleri bulunduğu alan, en riskli deprem alanıdır. Olası depremde bendler zarar 

görebilir.

• Bu şekilde bendlerde tutulan su kütlesinde suyun buharlaşması yedi kat fazla olur.
• Barajdaki su kütleleri yazın ısıyı soğurup, kışın ısıyı salarak, yörenin iklimini değiştirir; nemini 

arttırır; ekolojik dengeyi bozar.

• Toprağın (arazilerin) nemlilik oranı düşer.
• Kuyuları besleyen suyun miktarı düşer.
• Balıkların üreme yolu, geçişleri engellenir. Birçok balık ve sucul canlı türü yok olur.
• Suyun kalitesi düşer.
• Taşınan besin maddeleri bir dizi bent gerisinde tutulduğundan delta ve deniz canlılarına besin 

maddeleri ulaşamaz.

Kaynaklar

Eşref Atabey. 2013. Muğla ili Tıbbi Jeolojik Unsurları ve Halk Sağlığı. Muğla Belediyesi Kültür yayınları-13. ISBN: 978-9944-5574-9-8. Muğla.

www.yerbilimleri.mta.gov.tr

Dsİ. 21. Bölge Müdürlüğü.2022. Balcılar Barajı ve sulaması, hidroelektrik santralleri, malzeme ocakları, beton santrali projesi-ÇED başvuru dosyası.