BODRUM YAT LİMANI ZEMİN KAPLAMASINDA HANGİ TÜR DOĞAL TAŞ KULLANILMALI?

 andezit 60-70 yıl kullanılabilir

 

DR EŞREF ATABEY

Jeoloji Yüksek Mühendisi

 DR.EŞREF ATABEY’İN DİĞER YAZILARI İÇİN TIKLAYINIZ

Bodrum Yat Limanı’nda yapılacak düzenleme çalışmalarında yer kaplama malzemesi olarak ne tür doğal taş kullanılacağı konusunda henüz karara varılamamış durumda. Basında yer alan haberlere göre; bazalt, beyaz ve emperador mermer, andezit ve granit seçenekleri sunulduğu, mermerin yerel malzeme ve bu bölgede tarihten beri kullanılan bir malzeme olduğu gerekçesiyle Koruma Kurulu’nun, bu alternatifler içinde olan beyaz mermer ve emperador mermeri oybirliği ile karar aldıkları, diğer başka bir görüş ise eğer beyaz ve emperador mermer kaplandığında ıslanma dolayısıyla insanların kayıp düşebilecekleri gerekçesiyle andezit yapılmasını istemeleri. İki görüşe bakıldığında birisi tarihi yapılar ve yerel malzeme, diğeri de yaşanmış deneyimler ve insan sağlığı yönünden yola çıkarak tercihlerini sunmaktalar.

Burada dikkate alınması gereken bilimsel temelli bir yaklaşım olmalıdır. Bir yerde ne tür doğal taş kullanılacağını, taşın fiziksel ve teknolojik özellikleri belirler. Renk ve görünüm daha sonra gelir. İklimin soğuk ve sıcak olması, zeminin ıslak ya da kuru olması, yapının türü, kullanım amacına göre değişir. Çatlaklı, kırıklı, çabuk aşınan taşı zemin kaplamasında kullanamazsınız. Asidik ortam, çok yağış alan, ıslak yerlerde karbonatlı kayaç türleri kullanılmaz. Çok kalabalık olan, özellikle zeminlere, merdivenlere zayıf, aşınmaya dayanıksız taş kullanılmaz. Sağlam, olabildiğince çatlaksız, taşı oluşturan minerallerin ayrışmaya, oksidasyona ve güneş ışığında renk değiştirmeye karşı dayanıklı, yapı, doku, renk ve desen dağılımı yönünden homojen, fiziksel ve mekanik özelliklerinin yapı ve kaplama taşı standartlarında öngörülen kullanılabilirlik sınır değerlerinin üzerinde olmalıdır.

Hangi tür doğal yapı taşı kullanacağımıza karar verebilmek için, öncelikle yukarıda sözü edilen beyaz ve emperador mermer, andezit, bazalt ve granitin özelliklerine bir bakalım.

 

Doğal yapı taşı: Yapıtaşı sözcüğü, yol ve kaldırım döşemesi, bordür taşı, duvar ve dayanma yapısı malzemesi, çatı örtüsü, kıyı tahkimatı, dalgakıran ve baraj inşaatı, agrega üretimi gibi geniş bir kullanım alanını belirtmek amacıyla kullanılmaktadır.

 

MERMER NEDİR?

 

Mermerin, bilimsel ve ticari olarak iki şekilde tanımı yapılmaktadır.

 

Bilimsel veya jeolojik tanımıyla mermer: Sedimanter kökenli olan kireçtaşlarının zamanla sıcaklık ve basıncın etkisiyle başkalaşıma uğrayarak rekristalize olmuş şeklidir. Bileşimlerinin %90-98’i CaCO₃ (Kalsiyum karbonat)’dır. Düşük oranda MgCO₃ (Magnezyum karbonat) içermektedir.CaCO₃ kristallerinden oluşan mermerlerde esas mineral “Kalsit” tir. Aynı zamanda az miktarda silis, feldispat, demiroksit, mika, florit ve organik maddeler bulunabilir. Renkleri genellikle beyaz ve grimsidir. Fakat yabancı maddeler nedeniyle sarı, pembe, kırmızı, mavimtırak, esmerimsi ve siyah gibi renklerde de olabilirler. Mikroskop altında incelendiğinde, birbirine iyice kenetlenmiş çeşitli boyutta kalsit kristallerinden oluştuğu görülür. Su ve ısı geçirmez. Görünümü hoştur. Gözenekli bir yapıya sahiptir. Lekelenebilir ve çizilebilir. Kireçtaşı ya da rekristalize kireçtaşı (mermer) sertliği 3-4’dür.

Emperador mermer: Kireçtaşı ve dolomitik kireçtaşlarının (CaMg(CO₃)₂) ısı ve basınç altında metamorfizmaya uğrayarak tekrar kristalleşip yeni bir yapı kazanmasıyla meydana gelen bir taştır. Sertliği 3’dür. Bej, kahverengi, siyah olabilir. Emperador ticari bir addır.

 

Ticari anlamda mermer: İyi parlatılabilen kireçtaşı, traverten, serpantin, oniks, dolomit, granit, diyabaz, bazalt, arduvaz (kayrak taşı), kumtaşı, tektonik breş, konglomera da bu kategoride yer almakta ve hepsi mermer başlığı altında değerlendirilmektedir.

 

Andezit: Volkanik kökenli olan andezit, su emmeyen, suda dağılmayan özelliği, sıkı dokulu ve koyu kırmızı renkli olmasının yanı sıra kırıldığında ve disk kesicilerle kesildiğinde düzgün yüzey veren andezitler, aranan özellikleridir. Silis oranı %54-62 civarındadır. Renkleri içerdikleri minerallerin çokluğuna göre değişir (gri, siyah, açık veya koyu yeşil, pembemsi gibi). Andezitler kaldırım, bordür, parke taşı, kaplama taşları (yaya yolları, park ve bahçe düzenlemeleri v.b.), merdiven basamakları, istinat duvarları, çeşitli profiller (harpuşta, takoz), tarihi bina ve alanların restorasyonu, kent mobilyaları (oturma grupları, çiçeklik, çöp kutuları v.b.) ve mezar taşları olarak kullanılmaktadır. Andezitler homojen, solmayan, renkleri ve cilasız, silinmiş, çekiçlenmiş ya da kaba yontulmuş yüzey biçimleri ile son on yılda yurtiçi ve yurtdışı doğal taş kullanıcılarının tercihi olan “rustik” tarz, tarihi dokuyu anımsama, pastel ve dingin renk formatıyla birebir uyuşmaktadır. Bu özelliğine atmosferin bozuşturma tesirlerine karşı dayanıklılığı ve ısı-ses izolasyonu sağlama özellikleri eklenince birçok projede kaplama taş olarak kullanılmaya başlanmıştır. Andezit bordür ve kaldırım taşları 60-70 yıl süreyle bozulmadan kullanılabilmektedir. Bu nedenle yaya trafiğinin yoğun bölgelerinde andezit tercih edilmektedir.

 

Bazalt: İnce taneli, yoğun, sert, dayanıklı ve koyu renkli (siyah) volkanik kayaçtır. Silis oranı %48-50 civarında, siyah renkli, ekseriya homojen yapılı ve oldukça ağır bir taştır. Yoğun, sert ve dayanıklı olduğundan parke taşları özellikle yol, kaldırım, park ve meydanlarda aşınmaya karşı yüksek mukavemete sahip oldukları için döşeme amaçlı olarak kullanılmaktadır. Koyu siyah renkli bazalt parke taşları diğer taşlardan üretilen parke taşları ile desen oluşturacak şekilde yaygın olarak kullanılmaktadır.

 

Granit: Magmatik kökenli olan granit iri taneliden ince taneli feldspar ve kuvars mineralleri içeren sert bir kayaçtır. %30-60 potasyum feldispat ve %10-40 kuvarstan meydana gelmiştir. Çok  yüksek ısıya dayanıklıdır. Isıyı izole eder.  Uzun ömürlü ve dayanıklıdır. Leke tutar ve çatlayabilir. Koyu gri, pembe, turuncu, bej, renklerde olabilir. Kolay yarılabildiğinden merdiven basamağı, döşeme kaplamaları, kaldırım taşı, bordür taşı olarak kullanılır. İyi cila tutar. Yoğunlukları 2600–2800 kg/m³ arasındadır. Basınç dayanımları 1600–2400 kg/cm² ‘dir. Son zamanlarda granit kaplamaların radyoaktivite içerip içermediği konusunda kuşkular olmakta ve pek tercih nedeni olmamaktadır. Ancak risk oluşturmamaktadır. Yer kaplaması için pahalı olmaktadır.

 

Arduvaz ya da kayrak taşı: Metamorfik kayaçlar grubundan olan arduvaz yüksek ısıya dayanıklı, su geçirmez, homojen dokuda, oldukça sert, siyah, gri, yeşil, mavi, pembe, kırmızı ve mor gibi çeşitli renklerde bulunan bir taştır. Ekserisi koyu renkli olan arduvazlar ince tabakalı olup, mika, kuvars, klorit yanında %50-68 oranında silis içerir. Özellikle tarihi dokunun korunması gereken yapılarda, en çok yapı sektörü ve dekoratif amaçlı olarak çevre düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Kayrak taşı olarak da bilinen arduvazların Muğla ve Bodrum yöresinde üretimi yapılmaktadır. Yaya, araç yolları döşemelerinde, park ve düzenlemelerinde hem doğal olarak hem de ebatlanmış olarak kullanılmaktadır.

 

DEĞERLENDİRME

 

Mermer ve emperador mermer: Gerek jeolojik anlamdaki mermer ile ticari emperador mermer; su emme riski olup, yağmur suları tesir ederek çözünmelerine, deforme olmalarına neden olur. Asitlerden çabuk etkilenir. Kalsiyum karbonat bileşimli olduğundan yağmur suyu ya da asidik etkenlerle içinde erimeler olur ve bu erime yüzeyleri genişleyerek kaplamanın zarar görmesine yol açar. Kaplama yüzeyinin sürekli ıslak olması durumunda alg türü canlılar ürer ve bu durum taş yüzeyinin kayganlaşmasına yol açar; taş üzerinde yürünürken kaymalara neden olur Taşta kararmalar olur. Çatlaklı, stilolitli (kılcal çatlaklı) olabilir, dolayısıyla zemin kaplamasında uygun değildir. Sözü edilen beyaz ve emperador mermerin kısa ömürlü ve emniyet riski (kayma ve yaralanma) bulunabileceğini de belirtmeliyim. Ayrıca, Deniz suyunun bileşiminde bulunan sodyum klorür, magnezyum klorür, magnezyum sülfat, kalsiyum sülfat ve potasyum sülfat ile kimyasal tepkime olabileceğini ve beyaz ve emperador mermerin bozulabileceği riskini de dikkate almak gerekiyor. Çizilme ve darbelere karşı dayanımsızdır.

 

Mermer olarak değerlendirilen granit ve bazalt: Sert, işçiliği zor, ülkemizde bol miktarda işletilmediğinden işçilik maliyeti pahalı olmaktadır. Sürtünme etkisiyle oluşan aşınma kayıpları, mineral içeriği ve içerdiği minerallerin özellikleri nedeniyle düşüktür.

 

Kayrak taşı: Kayrak taşı aynı zamanda yöresel bir taş olup, Muğla ve Bodrum’a has bir doğal taştır. Yat Limanı için de ayrı bir özellik katacaktır. Kayrak taşları çıkartılırken fiziksel durumu iyi olanları, özenle seçilmeli ve zeminde kullanılmalıdır. Ancak bunun da beyaz mermer gibi deforme, çözülme ve kayma riski bulunmaktadır.

 

Andezit:  Uzun süre dayanabilir; aşınma dayanımı iyidir. Üzerinde yürünürken kayma riski bulunmamaktadır. Asitlerden ve yağmur suyundan etkilenme oranı düşüktür. Kaplama için kesilen plaka yüzeyinde belirgin boşluk ve gözenek bulunmamalıdır. Masif olmalıdır. Plaka taşın yüzeyinde küçük boşluklar olduğu taktirde, kışın boşluklara dolan suyun donmasıyla taşta patlama ve deformasyonlar olabilir.

Bodrum merkezden başlayarak Türkbükü arasında çizilecek bir çizginin batı bölümünde (bakınız ekteki jeoloji haritası) yani Bodrum Yarımadası’nın uç kısmında kalan alandaki yerleşim yerlerinden Turgutreis, Akyarlar, Gümüşlük, Ortakent, Yalıkavak, Gündoğan, Türkbükü civarında andezit, trakit, trakiandezit, dasit, riyodasit, riyolit, aglomera ve tüf türü volkanik kayaçlar bulunmaktadır. Dolayısıyla andezit tercih edildiğinde doğal ve yerel bir malzeme olmasıyla uyum sağlayacaktır. Ancak, Bodrum civarında andezit ocağı bulunmadığından, Bodrum dışından bir yerden getirilmesi gerekiyor.

Tuğla döşeme de alternatifler arasında olabilir, ancak, fiziksel ve teknolojik özellikleri, iklim şartları, üzerinde halkın güvenle yürümesi, 60-70 yıl süreyle bozulmadan kalabilmeleri özelliği dikkate alındığında Bodrum Yat Limanı zemin kaplamasında andezit kaplamanın daha uygun olacağı sonucu ortaya çıkmaktadır.