22 MART DÜNYA ‘SU’ GÜNÜ: ‘’BARIŞ İÇİN ‘SU’DAN FAYDALANMAK’’

22 MART DÜNYA ‘SU’ GÜNÜ: ‘’BARIŞ İÇİN ‘SU’DAN FAYDALANMAK’’
DR. EŞREF ATABEY
Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi Jeoloji Uzmanı / Yazar
Tatlı su kaynaklarının önemine dikkat çekmek için Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda ilan edildiği 1993 yılından bu yana her yıl 22 Mart günü Dünya Su Günü olarak kutlanmaktadır. Dünya Su Günü, gerek Birleşmiş Milletler üyelerinin, gerekse diğer ülkelerin giderek büyüyen temiz su sorununa dikkat çekmek, içilebilir su kaynaklarının korunması ve çoğaltılması konusunda somut adımlar atılmasının sağlanmasında teşvik amacıyla bu isme bir gün vermek anlamında oluşturulmuştur.
1995 yılından bu yana Dünya Su Günü için belirlenen tema konuları bulunuyor. 2021 yılının tema konusu “Suyun Değeri”, 2022 yılınki “Yer Altı Suyunu Görünür Yapmak”, 2023 yılınki “Ortaklıklar ve İşbirliği Yoluyla Değişimi Hızlandırmak”. 2024 yılının tema konusu ise “‘’Barış İçin ‘Su’dan Faydalanmak” olarak belirlenmiştir.
YAŞAM İÇİN ‘’SU’’
Su hakkında şunu biliyoruz ki, suyun tüm canlılar için yaşam kaynağı olduğu, olmaya da devam edeceği, su olmadan asla yaşam olmayacağı gerçeğidir. Evrende şimdiye kadar bilinebilen bütün yaşamsal formlar su sayesinde varlık kazandılar. Tüm canlılar gibi insan da suya her anlamda muhtaçtır. Su, biz insanın var oluşundan beri kullandığımız bir kaynaktır.
İlk yerleşik topluluklar su kaynaklarına yakın yerlerde var oldu ve suyun kullanımı bu toplulukları varlık ve yokluk boyutunda etkiledi.
Steven Mithen’in belirttiği gibi; ‘’Neolitik devirlerden bu yana dünya dindirilemeyen bir susuzluk içinde olmuştur. Bu ihtiyacın karşılanması, antik dünyada sosyal, ekonomik ve siyasal değişimin kilit itici güçlerinden biri olarak antik uygarlıkların hem yükselişinde hem çöküşünde temel bir rol oynamıştır. Bu dindirilemez susuzluk bugün de, belki hiç olmadığı kadar çaresizlik içinde devam etmektedir’’.
İnsan vücudunun çocukluk yaşlarda %68-70’ini; ileri yaşlarda %60’ını su oluşturur. Sağlıklı beslenen sağlıklı bir kişi günde en az 1,5 litre su içmelidir. Vücut ağırlığının %15-20 kadar su kaybı olursa sonucu ölümcüldür. Her gün besinlerle ve doğrudan ortalama 2,5 litre suyun vücudumuza almak zorunda olduğumuz hatırlanırsa, içme sularının kalitesinin sağlığımız açısından taşıdığı değer ortaya çıkar.
Su, kan gibi herhangi bir muadili olmayan yokluğunda ölüme götüren bir ürün konumundadır. Üzerinde tekel kuranlar herkesi diz çöktürür. Verdiğinde yaşatır, vermediğinde öldürür.
‘SU’ DOĞAR; HASTALANIR; İHTİYARLAR VE ÖLÜR
Bundan kastım, suyun bir canlı olduğunu vücut bulduğunu, yeryüzünde yaşadığını ve sonra da canlılığını kaybettiğidir. Bunu bir bakıma su çevrimiyle de açıklayabiliriz. Su, okyanuslardan su buharı olarak atmosfere yükselir ve bulutları oluşturur. Karalara kar, yağmur olarak düşer ve böylece doğar. Düşen yağmurun büyük kısmı yüzeysel akışla okyanuslara geri döner ve böylece su çevrimi tamamlanır. Su; okyanuslar, buzullar, denizler, akarsular, göller, barajlar, yer altı suları şeklinde yeryüzünde yaşamını sürdürür. Tüm canlılara hayat verir. Yaşar ve yaşatır.
Su depolandığı yerde yani yaşadığı yerde bir süre kalır. Örneğin Antarktika’da 20000 yıl, okyanuslarda 3200 yıl, buzullarda 20 ile 100 yıl, mevsimlik kar olarak 2 ile 6 ay, toprak nemi olarak 1-2 ay, sığ yer altı suyu olarak 100 ile 200 yıl, derindeki yer altı suyu olarak 10000 yıl, göllerde 50 ile 100 yıl, nehirlerde 2 ile 6 ay, atmosferde 9 gün kalabilir/yaşayabilir. Suyun yaşamı, bu döngü içinde ve insan kaynaklı kirlenmelerle tehlikeye girer. Örneğin suya hayat veren oksijendir. Suyun içindeki oksijen azalırsa ya da yok olursa su hastalanır; ihtiyarlar ve ölür.
‘SU’ BİTMEZ TÜKENMEZ DEĞİLDİR
Suyu, insanlar yağan kar ve yağmurların oluşturduğu kaynaklardan bedavaya temin edilen ve hiç tükenmeyecek bir meta olarak görüyor. Suyun da hakkı olduğunu bilmiyoruz. Su, sadece insanlar için değil, hem bitkilerin hem de hayvanların sağlık ve verimlilikleri açısından da yaşamsal değerdedir. Su kaynakları ekonomik bir şekilde kullanılmalı, mevcut su kaynakları kirletilmemelidir.
Suyun bir insan hakkı ve ortak miras olduğunu, suyun da haklarının olduğunu, suyun bize nasıl bir arada yaşayacağımızı öğretebileceğinin farkında olmamız gerekiyor.
‘SU’ BİR İNSAN HAKKIDIR
İnsanların ya da toplulukların içme suyuna ve sağlığa erişimini yadsımanın insan haklarının ihlali olduğunu söyler. Bugün dünyada, zengin insanlar ve şirketler istedikleri bütün suya erişim olanağına sahipken, milyonlarca insanın bu olanağı yoktur. Çünkü onlar suyun parasını ödeyemezler ya da suya ulaşamazlar.
‘SU’ ORTAK BİR MİRASTIR
Suyun insanlığın gelecek kuşaklara da ait olan ortak bir miras olduğunu söyler. Çünkü su, yaşam ve ekosistem sağlığı için gerekli olup, onun yerini alabilecek başka hiçbir şey yoktur. Su kamusal bir emanet sayılmalı ve kanunlarda ve pratikte bu şekilde korunmalıdır. Suyu satmak için elinde tutanlar var, bir de suya ihtiyaç duyduklarında satın alanlar var!
‘SU’YUN DA HAKLARI VARDIR
Suyun insanlar için kullanışlı olmasının dışında onun da hakları olduğunu ve suyun bize olduğu kadar gezegene ve diğer türlere de ait olduğunu kabul eder.
‘SU’ BİZE NASIL BİR ARADA YAŞAYACAĞIMIZI ÖĞRETEBİLİR
Mevcut politik ve ekonomik rekabet, sınırsız büyüme, toprağın yağmalanması ve kar için su çerçevesine itiraz edilmemesi durumunda ortaya çıkabilecek potansiyel çatışma tehlikesini kabul eder.
DÜNYA’DA ‘SU’YUN DURUMU
Yeryüzünün alanı 510 milyon km2 olup, toplam su miktarı 1,4 milyar km3’tür; bu suyun yaklaşık olarak %97’sini deniz ve okyanuslardaki tuzlu sular; geriye kalan %3’lük kısım ise tatlı sulardır. Tatlı suların %68,3’ünü buz dağları ve buzullar, %31,4’ünü yer altı suyu, %0,4’ünü yüzey suyu oluşturur. Tatlı yüzey suyu bataklık ve göl suları olup, bataklıklar %11, göller %87’sidir. Tatlı suyun sadece %0,4’ü yeryüzünde ve atmosfer içindedir.
Bu suyun da %67,4’ü göllerde, %12,2’si toprak nemi olarak, %9,5’i atmosferde, %8,5’i sulak alanlarda, %1,6’sı nehirlerde, %0,8’i bitki ve hayvan bünyesinde bulunur. Atmosferde bulunan su miktarı yaklaşık olarak 13.000 km3’tür. Yüzey tatlı sularının en çok bulunduğu yerler 90.000 km3 ile göllerdir.
Bu miktar nehirlerin 40 katı, sulak alanların ise 7 katıdır. Dünyadaki içme sularının %25-40’ı yer altı sularından sağlar
Yeryüzünün %71’i sularla kaplı olmasına karşın bu suların ancak %3’ü kullanılabilir tatlı sudur. Üstelik bu tatlı suyun %75’i donmuş halde kutuplarda ve kutuplara yakın bölgelerde bulunmaktadır. İnsanların kullanmak amacıyla ulaşabileceği tatlı sular dünyadaki su miktarının ancak %1’idir. Bu gerçek göz önüne alınırsa neden tatlı su kaynaklarının korunması gerektiği, mevcut suların dikkatli ve kontrollü kullanılmasının gerekliliği daha iyi anlaşılabilir.
Dünyada yaşamını sürdüren 1.8 milyar kişi, ne yazık ki kanalizasyon suları yoluyla ve insan dışkısı ile kirlenmiş su kaynakları kullanmaktadır. Kirlenen içme suyu ile bulaşan hastalıklar sonucu her yıl 500.000 insan hayatını kaybetmektedir.
‘SU’YA ERİŞİM
Dünya’da su kullanan nüfus 1900 yılında 1.6 milyar iken, 2019 da 7,5 milyar olmuştur. Birleşmiş Milletlerin yaptığı araştırmalarda, dünya üzerinde yaşayan 2 milyar insan, ileri derecede su sorunuyla karşı karşıyadır.
Dünya nüfusunun 1/4’ü yani %25’i sağlıklı içme suyuna ulaşamamaktadır. 2025 yılında Dünya nüfusunun 8.3 Milyar olacağı ve yaklaşık 2.3 Milyar insanın ciddi düzeyde içme suyu sorunu yaşayacağı tahmin edilmektedir.
İçme suyu tüketiminde, 20. yüzyılda 7 kat, son 20 yılda da 2 kat artış kaydedilmiştir. Görüldüğü üzere su kaynakları üzerindeki nüfus baskısı önemli bir sorundur. Söz konusu nüfus baskısının diğer bir boyutunu kentsel alanlardaki suya erişim sorunları oluşturur. Tatlı suyun çoğunluğu insanlar tarafından kirletilmiş durumdadır. Dünya üzerinde eşit dağıtıldığında yılda kişi başına 5000-6000 m3 su düşer.
TÜRKİYE’DEKİ ‘SU’YUN DURUMU
Türkiye’de yıllık ortalama yağış yaklaşık 643 mm/m2 olup, yılda ortalama 501 milyar m3 suya karşılık gelir. Bu suyun 274 milyar m3’ü toprak, deniz, göl, akarsu yüzeyleri ve bitkilerden olan buharlaşmalar yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69 milyar m3’lük kısmı yer altı suyunu beslemekte, 158 milyar m3’lük kısmı ise akışa geçerek çeşitli büyüklükleri akarsular vasıtasıyla denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boşalmaktadır.
Türkiye’de, nüfus artışı, hızlı kentleşme ve sanayileşme faaliyetleri sonucunda suya artan talep ile birlikte, su kaynaklarının etkin olarak kullanımı ve korunması büyük önem kazanmıştır. Türkiye, su kaynakları açısından ve kişi başına düşen miktara göre, su fakiri bir ülke olarak görülmesinin yanı sıra, mevcut su kaynaklarının ülke geneline dağılımı da eşit değildir.
TÜRKİYE ‘SU’ FAKİRİ OLMA YOLUNDA HIZLA İLERLİYOR
Su kıtlığı eşiğini tanımlamak için “Falkenmark su stres indisi” adını verdikleri bir gösterge geliştirilmiştir. Bu göstergeye göre, bir ülkede kişi başına yıllık su arzı 1700 m3 altında ise o ülkede su kıtlığı var demektir. Türkiye’nin yıllık kullanılabilir 127 milyar m3 su potansiyeline göre, kişi başına düşen yıllık su miktarı 1799,2 m3’dür. Bu değere göre Türkiye su stresi çeken ülkelerin hemen üst sınırında bir su kaynağına sahiptir.
TUİK, nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaşacağını öngörmekte; bu durumda, kişi başına düşen su miktarının 1120 m³/yıl olması beklenmektedir. Artan nüfusu, gelişen ekonomisi ve büyüyen kentleriyle Türkiye, “su fakiri” olma yolunda ilerlemektedir. Acil olarak su farkındalığı yaratarak, suyun korunması ve tasarrufu yönünde önlemler almalıyız.
‘’SU’’YUN KİRLENMESİ
İhtiyacımız olan suyun büyük bir bölümünü yüzey sularından yani baraj ve göllerden bir kısmını da yer altından sağlamaktayız. Göller ve barajlar, canlı hayatı için gerekli olan önemli tatlı su kaynakları arasında yer alıyor.
Türkiye’de, göl ve baraj suları; sanayi ve zirai amaçlı kullanım ve içme ve kullanma suyunun sağlanması için önemli su kaynaklarıdır. Bundan dolayı göl ve baraj sularının kirlenmesine engel olmak büyük önem taşıyor. Türkiye’deki akarsular kadar göller de hızla kirleniyor.
Sanayi tesislerinin atık suları ve atıkları ile zirai amaçlı kullanılan gübreler ve zirai mücadele ilaçları, ötrofik karakterdeki göllerin azot-fosfor dengesini olumsuz yönde etkiliyor. Bunun yanı sıra, özellikle baraj gölleri yağışlar ile taşınan sedimentlerle doluyor.
Türkiye’nin su kaynaklarının kalitesinin bozulmasının başlıca nedenleri arasında; doğal kaynakların aşırı kullanımı, sanayileşme faaliyetlerinin ve kentleşmenin denetimsiz ve düzensiz oluşu, evsel, sanayi ve tarımsal kaynaklı faaliyetler yer alıyor. Kaynaklar kirlendikten sonra alınacak önlemler daha zor ve pahalı oluyor.
Tatlı suyun çoğunluğu insanlar tarafından kirletilmiş durumdadır. Ülkemizde çoğu su kaynakları arsenik, florür, klorür, sülfat, nitrit ve radon gibi element ve bileşiklerle doğal yolla, çok dahası her türlü maden pasa ve atıkları, siyanür bileşikleri, mıcır-taşocağı ve mermer ocakları, çöp atıkları, düzenli depolama alanları, zirai ilaçlama ve gübreleme, jeotermal suların alıcı dere ve nehirlere-tarım alanlarına boşaltılması, kömür santralleri kül atıkları, lağım, kimyasal atıklar, deterjanlar gibi insan aktiviteleri sonucu kirleniyor.
Kirlenmede yer altı suyun pompalaması, çölleşme ve barajların büyük rolü bulunuyor. Kirlenen suyu temizlemek kirlenmesini engellemekten daha pahalıya geliyor. Çünkü kobalt, kurşun, arsenik, cıva, krom vb ağır metallerle kirlenen sular basit arıtma ile temizlenemiyor. İleri derecede biyolojik ve kimyasal arıtma gerekiyor.
‘SU’ POMPALAMASI VE KULLANIMI
Dünya’da 1.4 milyar kişi taze yer altı suyu ve yer üstü suyunu fazlasıyla kullandığı nehir havzalarında yaşar. Nehir ve yer altı sularının gereğinden fazla pompalanması/çekilmesiyle 100’den fazla ülkede çölleşme hızla artar.
Çad Gölü’nün %90’ı artık yok.
Batı Afrikada 30 milyon insan tehlikede.
Brezilya’da toprakların 600.000 km2’si çöl.
Meksika’da her yıl 250.000 km2 toprak çöle dahil oldu.
Aral Gölü, pamuk sulama faaliyeti sonucu kurumasıyla, çevredeki nüfus göç etti.
İran’daki Urmiye Gölü’nün %60’ı kurudu.
Çin’in batısında 24.000 köy çölün genişlemesiyle göç etti.
ABD’nin tahıl ambarı sayılan Ogallala Akiferi kurudu.
İtalya Milan Bölgesi’ndeki yer altı suları %80 azaldı.
Türkiye’de Akşehir Gölü, Akgöl, Avlan, Yarışlı Gölü kurudu.
ÇÖLLEŞME
Ormanların azalması toprak aşınmasının ana nedenidir. Ağaç kökleri suyu tutar ve bu şekilde bölgedeki su havzaları korunur. Ağaçlar olmazsa su da olmaz. Suyu tutan ormanlar kesildiği taktirde suyun depolanabileceği bir yer kalmaz. Yağmur yağmaya devam ettikçe de yüzeydeki fazlalıkları süpürür. Şehirlerde geçirgen toprakların yerini betonlar aldı. Çatılar, otoparklar, konutlar. Yağmur yağdığında su toprağa düşmezse, onun yerine sokağa ve kaldırımlara düşerse toprak nemlenemez ve ağaçlar yetişemez
BARAJLAR
Barajlar ve HES’ler çözümün değil, sorunun parçasıdır. Barajların taşkın önleme, enerji üretimi, tarımsal sulama, içme ve kullanma suyu temini dışında 33 zararlı yönü vardır. Verimli topraklar kamulaştırılarak, yerleşim terk edilir, göç başlar. Tüm tarihi kalıntılar baraj suları altında kalır. Biyolojik oksijen ihtiyacı yeterince olmazsa su kokuşmaya başlar.
Ötrifikasyona yol açar, alg patlamaları olur. Barajların set gerisi kısa sürede sedimentle dolar. Metan gazı oluşmaya başlar. Olası depremde vadideki yerleşimler su altında kalabilir. Fazla yağışlarda baraj yıkılmaları olabilir. Suyun toprağa yayılışı ve süzülüşü engellenir. Birçok sulak alan, örneğin göller kurur. Barajlarda suyun buharlaşması yedi kat fazla olur. Barajdaki su kütleleri yazın ısıyı soğurup, kışın ısıyı salarak, yörenin iklimini değiştirir, nemini arttırır, ekolojik dengeyi bozar.
Tarımsal sulamada tuzlanma olur. Toprağın (arazilerin) nemlilik oranı düşer. Kuyuları besleyen suyun miktarı düşer. Balıkların üreme yolu, geçişleri engellenir. Birçok balık ve sucul canlı türü yok olur. Suyun kalitesi düşer. Taşınan besin maddeleri barajlarda tutulduğundan delta ve deniz canlılarına besin maddeleri ulaşamaz. Taşkın alanlarındaki kuşlar kaybolur, ıslak alan, orman, tarım arazisi kayıp verir.
Türkiye’de 1954-2002 yılları arasında 276 adet, 2002-2017 yılları arasında 451 adet baraj tamamlanmış; planlama, proje ve inşaat aşamasında bulunan 727 adet baraj 2018-2023 yılları arasında tamamlanacak olup, bu sayı 2023 yılında 1454’e yükselecektir.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ‘SU’YA OLAN ETKİLERİ
İklim değişiklikleri, atmosferdeki sera gazlarının, aynı seraların üstlerinin camla örtülme nedeninde olduğu gibi, cam gibi etki göstererek atmosferdeki ısının atmosfer dışına çıkamaması sonucu oluşan değişikliklerdir. Kışın havaların fazla sıcak ve nemli olması, yazın yüksek sıcakların gecikmesi, yağışların azalması veya ani ve yoğun yağışların olması gibi sonuçlara neden olabilir.
Sonuçta kutuplardaki buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi, tatlı su kaynaklarının azalması, tarımsal ve hayvansal gıda üretimi koşullarındaki azalma yönündeki değişikliklerin insan ve diğer canlıların yaşamını olumsuz yönde etkileyeceği, hatta etkilediği bir gerçektir.
Bugünün dünyası kirlilik, iklim değişikliği, çölleşme ve biyoçeşitliliğin azalması gibi derin ekolojik sorunları gözle görür hale gelmiştir. İklim değişikliği, çağın en büyük çevresel, sosyal ve ekonomik tehditlerinden biridir.
IPCC raporunda açık bir ifadeyle, iklimin ısındığı belirtilir. IPCC Raporu ilk parçası, iklim değişikliğinin gerçek olduğu ve bunun %95 gibi yüksek bir oranla insan faaliyetleri sonucunda oluştuğu gözler önüne serilir.
Türkiye, iklim değişikliğinin etkilerini derinden yaşayacak ülkelerden biri olarak gözüküyor. UNDP raporuna göre iklim değişikliği sebebiyle çok büyük kitlesel nüfus hareketleri gerçekleşecek. 2050 yılında deniz seviyesinin yükselmesi, kuraklık, sel ve taşkınlar gibi sebeplerden 200 milyon insan yaşadıkları yerleri terk ederek göç etmek zorunda kalacak.
‘SU’ SAVAŞLARI
Küresel su ihtiyacı, 2050 yılına kadar artması beklenmekte olup, bu da endüstriyel ve yerel sektörlerin artan talebine bağlı olarak mevcut su kullanım seviyesini %20 ile %30’un üzerinde bir artışa neden olacağı düşünülmektedir.
2 milyarı aşkın kişi, su stresi olan ülkelerde yaşamaktadır. Son tahminlere göre 31 ülkenin %25 ile %70 arasında su stresi yaşadığını belirtilmektedir. Ayrıca, %70’in üstünde su stresi yaşanan 22 ülke bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, yaklaşık 4 milyar kişi yılın en az bir ayında şiddetli su kıtlığı yaşamaktadır.
Su talebi arttıkça ve iklim değişikliğinin etkilerinin şiddetlenmesi ile stres seviyeleri artmaya devam edeceği belirtilmiştir. Buna bağlı olarak ülkeler arasında su çatışmaları kaçınılmaz olarak duruyor. Gelecekte su sıkıntılarından korkan birçok ülke, henüz var olan su kaynaklarını ele geçirmek için saldırgan politikalara başvuruyor. Gelecek yüzyılın ortasında sadece 30 ülke su alanında kendi kendine yeterli olacaktır.
Türkiye, Suriye, Irak arasında kalan Fırat ve Dicle havzaları, %50 si tarımla geçinen verimli hilal halkı için çatışma konusudur.
Dokuz ülkeyi geçen Nil Nehri havzası, Mısır, Etiyopya, Sudan arasında, sulama, beslenme, hidroelektrik santral vs. çatışma konusudur.
Libya ‘’Nubia Kumtaşları’’ fosil yer altı suyunu Bingazi’ye taşıma projesi.
Çad, Sudan, Nijer ve Mısır kaygıyla izliyor. Macaristan ile Slovakya arasında, Slovakların yapmak istediği bir baraj yüzünden 10 yıl anlaşmazlık yaşadılar. İsrail, Arap çatışmasında su en büyük rolü oynamıştır.
1967’de 6 gün savaşları sonunda İsrail Ürdün’ü işgal etti. Suriye ve Ürdün, İsrail’i Yermük ve Ürdün ırmaklarını almakla suçladı.
Gazze şeridinde kuyulardan aşırı su çekimi, deniz suyunun kuyulara sızmasına neden oldu.
Batı Şeria’da Filistinlilere kuyu açmak yasak.
ABD ile Meksika arasında Rio Grande Nehri anlaşmazlığı.
Hindistan ve Pakistan’ın İndüs Nehri suyunu kullanması uzun süre savaşın eşiğine getirmiştir. Çin Mekong Nehri üzerindeki baraj yüzünden Laos, Kamboçya, Tayland, Vietnam etkilenmiştir.
DOĞAL AFETLERDEKİ ‘SU’ YÖNETİMİ
Afetlerdeki en büyük etkilerden birisi doğal yapının bozulması ile birlikte su kaynaklarının ve şebeke sistemlerinin bozulmasıdır. Yerel yönetimler açısından mevcut yıkımın etkilerini ortadan kaldırılmaya çalışıldığı bir anda, insanların gereksinimlerinin karşılanması çok önemlidir. Bu da ancak sağlam su şebeke ve kanalizasyon sistemleri ile olanaklıdır Afetlerde su yönetimi; afet öncesinde ve sonrasında olmaktadır.
Afet öncesindeki su yönetimi, hazırlık evresinde yapılması gereken işlemlerdir. Bu amaçla su kaynaklarının saptanması, alternatif su kaynaklarının belirlenmesi, şehirlerin afet planlarına uygun planlanması, şebeke sistemlerinin afetlere göre planlanması ve sağlam yapılması ana koşuldur. Bununla birlikte senaryolarla yaşanacak afetlerde karşılaşılabilecek sorunların tahmin edilmesi ve bunlara uygun çözüm yollarının belirlenmesi gerekir.
Afet sırasında afetzedelere, geçici yerleşime geçinceye kadar kaliteli içme suyu sağlanmalıdır. Bu kapsamda, ılıman mevsimlerde kişi başına günde 3 litre, sıcak mevsimlerde ise kişi başına günde 6 litre güvenli içme suyu verilmelidir.
Olabildiğince kısa bir zamanda bu miktarın üzerine çıkılması gerekir. Geçici yerleşimle birlikte ve fazla zaman geçirmeden kişi başına günde 15 ile 40 litre arasında içme ve kullanma suyu temin edilmelidir.
‘SU’YUN KORUNMASINA YÖNELİK BİREYSEL VE KURUMSAL OLARAK ALINABİLECEK ÖNLEMLER
Türkiye için su, refah düzeyini artırıcı bir kaynak olarak görülmekte ve kamu kuruluşları öteden beri su kaynaklarının yönetiminde kilit bir rol oynar. Türkiye’nin su politikası, daha çok enerjide dışa bağımlılığı azaltmak, gıda güvenliğini sağlamak, tarımsal üretimi artırmak, kentsel, endüstriyel ve kırsal su talebini karşılamak, ekonomik ve sosyal gelişmede bölgeler arası farklılıkları gidermek gibi başlıklar altında şekillenmiştir.
Suyun korunması konusundaki gerekli önlemleri şöyle sıralayabiliriz. Su ihtiyacı yönetimi, su şebekesinde kaçak azaltma, verimli su kullanan araç ve gereçler, suyun ücretlendirmesi ve vergiler, sürdürülebilir planlama, yağmur suyu hasadı, suyun yeniden kullanımı, suya duyarlı kentsel tasarım ve eğitim.
Damarlarımızda dolaşan kan gibi su da stratejik bir maddedir. Su kaynaklarının korunması, suyun kullanımı ve güvenli içme-kullanma suyuna erişim için;
-Mevcut içme suyu kaynaklarından akılcı ve bilimsel yöntemlerle, koruma alanlarını belirlenerek, kirletmeden, uygun verimlilikte ve aşırı işletmeye gitmeden yararlanılmalıdır.
-Yağmur suyu hasadı yapmak için binaları buna uygun inşa etmeli, hasat ettiğimiz suyu bahçe sulaması, zirai sulama, araba yıkama, tuvalet suyu, temizlik gibi amaçlarla kullanmalı, içme suyunu aynı anda bu amaçlar için kullanmamalıdır.
-Sistemde kaçak azaltma, verimli su kullanan araç ve gereçler, sürdürülebilir planlama, yağmur suyu hasadı, suyu yeniden kullanım, suya duyarlı kentsel tasarımla suyu korumalıyız.
-Su kıt bir kaynak olarak ele alınmalıdır. Entegre su kaynakları yönetimi benimsenmelidir.
-Su kaynakları artan nüfus, kentleşme, sanayi, madencilik ve tarımsal faaliyetleri sonucu ortaya çıkan kirleticilerden korunmalıdır. Su kaynakları konusunda uzun vadeli planlamalara gidilmelidir.
-Su güvenliği planları oluşturulması kaynaktan musluğa su kalitesi süreci sistematik hale getirilmelidir.
-İçme-kullanma suyu yönetimi büyükşehir belediyelerinde olduğu gibi tüm illerde tek elden yürütülmelidir.
-Suyun yüzde 72’si tarımda, yüzde 18’i sanayide kullanılmaktadır. Suyu tasarruflu kullanan sulama teknolojileri geliştirilmelidir.
-Organik tarımı destekleyen politikalar ve uygulamalara yer verilmelidir.
-Üründe çeşitlilik su kaynağına göre planlanmalıdır. Su kıtlığı olan yerlerde çok su tüketen mısır, şeker pancarı, pamuk, yonca gibi ürünler yetiştirilmemelidir.
-Sanayide kullanılan su arıtılmadan çevreye deşarj edilmemelidir.
-Suyun korunmasında halkın eğitimi son derece önemlidir. Su savurganlığına yönelik çalışmalar yapılmalı.
-Bir bireyin, toplumun veya iş kolunun tükettiği malların ve hizmetlerin üretimi için kullanılan veya üreticinin mal ve hizmet üretimi için kullandığı toplam temiz su kaynaklarının miktarı olan ‘’Su Ayak İzi’’ her alanda hesaplanarak, geleceğe dair su ihtiyacı ve planlamalarının buna göre yapılması gerekiyor.
-Ulusal ve bölgesel kalkınma planlarında sektörlere yönelik stratejilerin (tarım, sanayi, kentleşme, enerji ve turizm) su politikalarına entegre edilmesi ve bunlarla uyum içinde olması sağlanmalıdır.
*Yazının hazırlanmasında Eşref Atabey. 22 Mart Dünya Su Günü – Safety Management Türkiye Dergisi, Mart 2020 Sayısı, Sayfa: 36-40’da yayımlanan makaleden ve aşağıdaki diğer kaynaklardan yararlanılmıştır.
Eşref Atabey. 2018. Suyun Hikayesi. 615s. ISBN: 978-605-9331-87-6 Asi Kitap. İstanbul.
Eşref Atabey. 2021. Su Damlası. Sarmal Kitabevi. 1.Baskı, 228s. İstanbul.
Eşref Atabey. 22 Mart 2023 Dünya Su Günü: “Ortaklıklar Ve İşbirliği Yoluyla Değişimi Hızlandırmak”(https://www.temizmekan.com/22-mart-2023-dunya-su-gunu-ortakliklar-ve-isbirligi-yoluyla-degisimi-hizlandirmak/)